Έχοντας γεννηθεί, αρχικά, αυτό το ερώτημα σε εμένα την ίδια προσωπικά κατέληξα με βεβαιότητα στην ακόλουθη προσέγγιση. Κάνοντας flash back και συγκεκριμένα προϊστορική αναδρομή και αναζήτηση κάποιων χαρακτηριστικών του ανθρώπινου γένους συνειδητοποίησα το που και πως ζούσαν εκείνοι οι άνθρωποι και η απάντηση είναι μια: εκτεθειμμένοι στη φύση.
Ο άνθρωπος είναι προορισμένος να ζεί στη φύση. είναι εντελώς απλό για να το πιστέψουμε! Το καλοκαίρι είναι εκείνη η περίοδος του χρόνου που βγαίνουμε από τα αποστεωμένα και άψυχα τσιμεντένια σπίτια – κλουβιά μας που μας εγκλωβίζουν φαλκιδεύοντας κάθε ιστό της σωματικής, πνευματικής και ψυχικής μας ελευθερίας. Όμως, θα αναρωτηθεί κανείς πως και τις άλλες εποχές περιφερόμαστε εκτός της οικίας μας. Γιατί ενθυμούμαστε ανεξίτηλα στην μνήμη μας το καλοκαίρι;;; Είναι και τα χρώματα! Το μπλέ του ουρανού που καθρεφτίζεται στη θάλασσα, το έντονο πράσινο της φύσης των δέντρων, τα φανταχτερά χρώματα των λουλουδιών, η ώχρα της άμμου, το χρώμα που έχουν τα βότσαλα και τα βράχια! Σύγκαιρα, είναι ,ακόμα, οι ήχοι: το καλοκαίρι ακούμε τα πάντα καλύτερα γιατί είμαστε σε πιο κοντινή επαφή με αυτά. Τέλος, είναι οι γεύσεις, οι ευωδίες και ο ήλιος, ο ηλιάτορας. Ακόμα και το φεγγάρι και τ’ άστρα δεν είναι ότι αλλάζουν χρώμα τη θερινή περίοδο. Εμείς οι άνθρωποι είμαστε σε επαφή με τη φύση και τα βλέπουμε και τα αισθανόμαστε όλα διαφορετικά και όμορφα. Έστω και αν δεχθώ πως ίσως τα καλοκαίρια τα συνδυάζουμε με τα παιδικά μας χρόνια πάλι στο ίδιο συμπέρασμα αβίαστα οδηγούμαι διότι όταν είμασταν παιδιά όλοι μας παίζαμε στη φύση που τη λατρεύαμε. Ήταν τότε που είχαμε το πελώριο πλεονέκτημα να γεμίζουμε με λάσπες, να παίζουμε το περιβόητο «μπουγέλο» νιώθωντας τη μαγεία του νερού που πηγάζει από τα έγκατα της μάνας Γαίας(γης) και να μας χαρίζει αυτήν την αλησμόνητη αίσθηση της χαράς και ξεγνοιασιάς. Είναι βέβαια αργά και ταυτόχρονα δύσκολα να έχουμε μια αδιάλειπτη επαφή και έκθεση στη φύση αλλά σίγουρα δυνάμεθα να λαμβάνουμε δόσεις οξυγόνου και θα μας προικίζουν με ηλιαχτίδες καλοκαιριού που θα πλημμυρίζουν την καρδιά μας με ευφορία και γαλήνη. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως και η ίδια η Τέχνη μιμείται τις φυσικές νόρμες. Δυστυχώς, ο σύγχρονος άνθρωπος στην προσπάθεια του να γίνει Υπεράνθρωπος εκτός από Απάνθρωπος κατέστη και Μητροκτόνος διότι καταστρατήγησε κάθε φυσικό νόμο και αποποιήθηκε με έπαρση τη χοϊκή καταγωγή του. Ας μην ξεχνάμε ποτέ πως οι αρετές που τρέφονται από τη δυστυχία είναι πολύ αμφίβολα αρετές! Ας ατενίσουμε με ειλικρίνεια τις βαθύτερες ανάγκες μας ώστε να γίνουμε εμείς πλοηγοί της ζωής μας σ’ ένα ταξίδι παντοτινά. καλοκαιρινό και ευοίωνο! Πηνελόπη Ν. Λαμπούση - Φιλόλογος Το περιβάλλον της φυλακής είναι αναμφισβήτητα συνδεδεμένο στο μυαλό των περισσότερων ανθρώπων με ένα περιβάλλον σκοτεινό, επικίνδυνο, απρόβλεπτο και σε κάθε περίπτωση αναγκαίο. Αναγκαίο γιατί μέσα σε αυτό περιορίζονται αυτοί που αποτελούν κίνδυνο για την δημόσια ασφάλεια, αυτοί που εγκλημάτισαν, αυτοί που αφαίρεσαν ανθρώπινες ζωές και που με τις πράξεις τους προκάλεσαν αποτροπιασμό, οργή και πόνο.
Έχοντας περάσει αρκετά χρόνια δουλεύοντας σε διάφορες φυλακές (μεταξύ των οποίων φυλακές κατηγορίας Γ, φυλακές υψίστης ασφαλείας αλλα και ψυχιατρικές φυλακές) και ερευνώντας το ζήτημα στο πλαίσιο της διδακτορικής μου διατριβής, είναι γεγονός οτι γίνεται μια συντονισμένη προσπάθεια να δοθεί προτεραιότητα στη θεραπεία και το σωφρονισμό και λιγότερη έμφαση στην τιμωρία. Μελέτες περίπτωσης αλλά και έρευνες απο φυλακές στη Σκανδιναβία (ειδικά στη Νορβηγία), το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Βόρεια Αμερική συνθέτουν μια εικόνα που μπορεί να χαρακτηριστεί ελπιδροφόρα. Σε αυτή την λογική δεν κινούνται μόνο οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας αλλά και οι εργαζόμενοι στο εκάστοτε Υπουργείο Δικαιοσύνης, συμπεριλαμβανομένων των σωφρονιστικών υπαλλήλων και των δικαστών της εκάστοτε χώρας. Αν και οι δικές μας φυλακές έχουν ακόμα πολύ δρόμο να διανύσουν μεχρι να μπορέσουν έστω και αόριστα να θεωρηθούν θεραπευτικές, υπάρχουν παραδείγματα και ερευνητικά στοιχεία που αποδεικνύουν οτι είναι αναγκαία αυτή η αλλαγή οπτικής. Ο ρόλος του ψυχικού τραύματος: Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει ένας οικουμενικά αποδεκτός όρος για το τί ακριβώς είναι το ψυχικό τραύμα και αυτό συμβαίνει επειδή το τι καθιστά τραυματικό ένα γεγονός εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της ιδιοσυγκρασίας του ατόμου που βιώνει το γεγονός, το είδος του γεγονότος, τη συχνότητα με την οποία το γεγονός λαμβάνει χώρα αλλά σαφώς και από την ικανότητα του ατόμου να ανταπεξέλθει στις δυσκολίες (με άλλα λόγια η ψυχική ανθεκτικότητα του ατόμου). Είναι πολύ σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε οτι το ψυχικό τραύμα θεωρείται απο μόνο του ικανό να προκαλέσει μια ολόκληρη διαταραχή, τη διαταραχή μετατραυματικού στρες. Καμία άλλη ψυχική διαταραχή δεν θεωρείται πιθανό να προκληθεί απο ένα και μόνο γεγονός. Γι αυτόν ακριβώς τον λόγο λέμε οτι το ψυχικό τραύμα είναι και πρέπει να θεωρείται υποκειμενικό. Το ψυχικό τραύμα χωρίζεται σε 2 κατηγορίες: το μεμονωμένο και το επαναλαμβανόμενο. Μεμονωμένο ψυχικό τραύμα μπορεί να προκύψει απο ένα τροχαίο ατύχημα, απο τον ξαφνικό θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, απο μια φυσική καταστροφή ή απο μια επίθεση (π.χ. ληστεία, απόπειρα βιασμού). Το επαναλαμβανόμενο τραύμα προκύπτει σε καταστάσεις ενδο-οικογενειακής βίας, εκφοβισμού και bullying, σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης, κατά τη διάρκεια πολεμικών συρράξεων κ.α. και είναι περισσότερο σύνθετο και με περισσότερες ψυχολογικές προεκτάσεις απο το μεμονωμένο. Στην ουσία, το άτομο που βιώνει επαναλαμβανόμενες τραυματικές καταστάσεις αντιδρά με παραίτηση και παύει να προσπαθεί, χάνοντας κάθε ελπίδα. Το άτομο στρέφεται προς τον εαυτό του, μπαίνει σε κατάσταση ‘’επιβίωσης’’ (survival mode) και πολλές φορές φτάνει σε σημείο ψυχικής αποσύνδεσης (dissociation) κατά την οποία ο πόνος δεν βιώνεται γιατί το άτομο αποσυνδέεται απο την πραγματικότητα. Με βάση ερευνητικά στοιχεία και μελέτες περίπτωσης, ένα συντριπτικό ποσοστό φυλακισμένων έχει βιώσει ένα ή περισσότερα ψυχικά τραύματα πριν την φυλάκιση και εξακολουθεί να βιώνει τραυματικές καταστάσεις κατά τη διάρκεια της φυλάκισης αλλά και κατά την αποφυλάκιση. Η παγκόσμια βιβλιογραφία αναγνωρίζει (ήδη απο το 2002, ίσως και νωρίτερα) οτι το ίδιο το γεγονός της διάπραξης του εγκλήματος μπορεί να είναι τραυματικό για τον εγκληματία. Άτομα που έχουν βιώσει καταστάσεις κακοποίησης απο πολύ τρυφερή ηλικία, μεγάλωσαν μακριά απο τις οικογένειές τους ή σε χαοτικά οικογενειακά περιβάλλοντα, η αδυναμία των γονιών να προσφέρουν στα παιδιά τους τα απαραίτητα (τροφή, στέγη, ζεστασιά αλλά και αγάπη, στοργή, επιστοσύνη), η έλλειψη πόρων (οικονομικών, εκπαιδευτικών), η χρήση ουσιών κ.α είναι πολύ συχνά κομμάτι της ιστορίας των περισσότερων φυλακισμένων. Αλλά και οι ίδιες οι φυλακές τι προσφέρουν; Πόσο διαφέρει το περιβάλλον τους απο το χαοτικό περιβάλλον της οικογένειας του κρατούμενου; Η βια, ο εκφοβισμός, η παρανομία, οι ουσίες, ο φόβος είναι αναπόσπαστα κομμάτια της ζωής στη φυλακή. Όλες αυτές οι καταστάσεις αποκρυσταλλώνουν την αίσθηση ανασφάλειας και της αδυναμίας/απώλειας ελέγχου της καθημερινότητας και απομακρύνουν την ελπίδα. Πολλές φορές προσθέτουν στο ήδη υπάρχον τραύμα και το κάνουν περισσότερο περίπλοκο και το κάνουν να ριζώσει ακόμα πιο βαθιά. Πόσα θα άλλαζαν αν οι φυλακές μετατρέπονταν σε χώρους προαγωγής ψυχικής ανθεκτικότητας μέσω εκπαίδευσης, ευκαιριών και θεραπείας; Πόσες ζωές θα άλλαζαν και θα επέστρεφαν στην κοινωνία με περισσότερες δεξιότητες απο όσες διέθεταν όταν μπήκαν στη φυλακή, με γνώσεις ώστε να βρουν μια δουλειά και να μείνουν μακριά απο την παρανομία και τα ναρκωτικά; Αλλά και πόσα πρέπει να αλλάξουν στην κοινωνία μας, ανεξάρτητα απο τη χώρα στην οποία ζουμε, ώστε να ξεκινήσουμε να βλέπουμε τους ανθρώπους που έχουν μπει στην φυλακή ως μια αποτυχία της κοινωνίας να τους εντάξει και να τους προσφέρει ευκαιρίες και όχι ως μορφώματα ικανά για τα πιο ειδεχθή εγκλήματα; Τζένη Κοντοσθένους BSc, MSc, MBPsS Εκπαίδευόμενη Εγκληματολογική Ψυχολόγος |